Ambitie

Voor u ligt de Meerjarenbegroting 2021-2024 van de gemeente Amersfoort. Een bijzondere begroting, omdat deze midden in de onstuimige en onzekere corona-periode tot stand is gekomen. Een aantal maanden geleden presenteerden wij vanwege de coronacrisis een beleidsarme Kaderbrief, waarin het financieel meerjarenperspectief en de belangrijkste uitgangspunten voor deze begroting zijn geschetst. Ook presenteerden wij in de Kaderbrief een eerste strategie over de wijze waarop we willen anticiperen op de verwachte financiële gevolgen die de coronacrisis zal hebben.
Groeiende, duurzame en inclusieve stad
Vanaf het begin van deze college- en raadsperiode hebben wij volop ingezet op de drie belangrijkste opgaven voor Amersfoort: de Groeiende, Duurzame en Inclusieve stad. Om ervoor te zorgen dat wij een fijne en vitale woon-, werk- en verblijfstad zijn voor alle mensen die in Amersfoort (willen) wonen, werken en/of verblijven is het van belang om te blijven investeren in deze drie pijlers. Dat was, is en blijft de kompaskoers van het college. Ook in dit onrustige tijdsgewricht is dat onze focus. Zo blijven we - naast het bieden van economische kansen - ook oog houden voor inclusie, veiligheid, zorg en onderwijs. Daar liggen voor onze stad de grootste uitdagingen en door deze ook in de komende jaren centraal te blijven zetten bereiden we Amersfoort adequaat voor op de toekomst. In de afgelopen tweeëneenhalf jaar hebben wij daarvoor al veel in gang gezet, met resultaten waarop wij trots zijn. Met de uitvoering van het Deltaplan Wonen spelen we in op de groeiende vraag naar prettige en betaalbare woonruimte in Amersfoort. We zetten ons in om er vaart mee te maken, maar de lat ligt hoog en is de aanloop lang. Met o.a. de Warmtevisie en de eerste stappen richting een warmtenet in Schothorst-Zuid bereiden we ons voor op de energietransitie die we met z’n allen moeten maken. En door verschillende maatregelen binnen het Sociaal Domein en afspraken met aanbieders zorgen we voor kwalitatieve zorg en ondersteuning voor degenen die dat nodig hebben, terwijl tegelijkertijd de geraamde kosten opgevangen worden. De coronacrisis heeft het belang en de urgentie van deze opgaven niet verminderd, maar in sommige gevallen misschien juist vergroot. Wij vinden het daarom van belang om, juist in deze onzekere tijd, te blijven gaan voor deze opgaven en ons bestaande beleid zoveel mogelijk te continueren. Zodat de bewegingen die wij samen met bewoners, bedrijven, verenigingen, maatschappelijke organisaties en instellingen in gang hebben gezet niet tot stilstand komen.
Groeiende stad
Concreet betekent dit dat wij de komende jaren binnen de groeiende stad ervoor blijven zorgen dat er ruimte is om woningen te creëren: met de start van projecten als de Hoef-West, De Nieuwe Stad, de Wagenwerkplaats en de Kop van Isselt blijven we er naartoe werken om minstens 1000 woningen per jaar op te leveren. Amersfoort heeft met betrekking tot de woningbouwproductie een complexe uitgangspositie en heeft veel af te wegen waardoor de aanvangsdoelstelling misschien net niet helemaal gehaald wordt, maar blijft de ambitie om jaarlijks 1000 woningen aan de voorraad toe te voegen.
We gaan verder met het uitwerken van de plannen voor het gebied Langs Eem en Spoor. Bij de realisatie van deze woonopgave hoort ook een verstedelijkingsopgave, waarbij we actief de samenwerking zoeken met de provincie, het Rijk en de regio Amersfoort. Het gaat daarbij om het waarborgen van de bereikbaarheid, leefbaarheid en levendigheid van (de regio) Amersfoort; het is van belang dat met de groei van de stad ook voorzieningen als cultuur, sport, horeca en recreatieruimte meegroeien. Juist deze sectoren worden door de coronacrisis hard getroffen en er is ons veel aan gelegen om hen te blijven ondersteunen bij hun herstel.
Een groeiende stad zonder een gezonde economie is niet mogelijk. We willen een stad blijven die ruimte biedt aan een innovatief bedrijfsleven en een gezonde arbeidsmarkt. Hiervoor blijven wij ons in 2021, in regionaal verband inzetten, onder andere via de ROM.
Duurzame stad
Binnen de duurzame stad zetten wij in op verschillende sporen om onze stad energieneutraler en duurzamer te maken. De opgave is groter dan het beschikbare budget en dat maakt dat we de komende tijd blijven zoeken naar de beste mix van maatregelen om daar een optimaal rendement uit te halen. In ieder geval gaan we door met het opstellen van wijkwarmteplannen samen met bewoners en in het komende jaar hopen we de eerste spade in de grond te slaan voor het warmtenet in Schothorst-Zuid. Ook blijven we inzetten op het verduurzamen van ons gemeentelijk vastgoed, op duurzame mobiliteit en het klimaatbestendiger maken van onze stad, want de afgelopen periode van droogte gepaard met hevige regenval heeft ons laten zien dat hier werk aan de winkel blijft.
Inclusieve stad
Een belangrijk kenmerk en uitgangspunt voor Amersfoort is onze inclusiviteit: wij willen een thuis bieden voor alle mensen, ongeacht hun afkomst, levensovertuiging, geaardheid, beperking of andere achtergrond. Met programma’s rondom antidiscriminatie, armoede, laaggeletterden, toegankelijkheid en de regenboogagenda werken we aan die inclusieve stad. Dat betekent ook dat het college oog heeft voor de sterker wordende krachtenvelden van het criminele circuit en er alert op is dat daar met name jongeren niet het slachtoffer van worden. Daarnaast zijn we een stad waarin we toegankelijke en kwalitatieve ondersteuning en zorg bieden wanneer mensen die nodig hebben, rekening houdend met hun persoonlijke omstandigheden en mogelijkheden. In de komende tijd gaan we door met het uitvoeren van de eerder gepresenteerde maatregelen om ervoor te zorgen dat we passende en betaalbare zorg kunnen blijven bieden. Daarbij zetten we o.a. in op preventie en het vroegtijdig signaleren van problemen om zoveel mogelijk de inzet van specialistische ondersteuning en zorg te voorkomen. Ook werken we zoveel mogelijk wijkgericht, waarbij de vraag naar zorg en ondersteuning integraal wordt opgepakt. Wel zien we spanning ontstaan tussen de zorgvraag en de beschikbare budgetten. De autonome groei van de zorgvraag gaat harder dan we vorig jaar verwacht hadden. Deze autonome groei is in de Kaderbrief opgenomen.
Financiële opgave
Naast de urgentie van bovenstaande inhoudelijke opgaven, hebben we de urgentie en realiteit van de financiële opgave, die door de coronacrisis de komende jaren helaas alleen maar groter is geworden. We zien door corona en de maatregelen voor de 1,5 meter samenleving teruglopende inkomsten en toenemende kosten voor de gemeente en het is nog onvoldoende duidelijk in welke mate het Rijk ons daadwerkelijk voor alles zal compenseren. Ook wordt er een flinke economische recessie verwacht, waarbij werkloosheid en het beroep op inkomensondersteuning zullen oplopen. De effecten daarvan komen bovenop de financiële opgave die we al hadden. De beschikbare financiële ruimte is feitelijk negatief en dat zet ons op een andere uitgangspositie dan twee jaar geleden, toen het collegeakkoord werd vastgesteld en wij onze gezamenlijke prioriteiten bepaalden. In de kadernota en begroting van vorig jaar gaven wij al aan dat wij op zoek moeten naar verschillende oplossingen om antwoorden te kunnen bieden op de vraagstukken waarvoor we als stad staan. De situatie waarin wij ons nu bevinden vraagt om het zoeken naar een evenwicht tussen de inhoudelijke prioriteiten die wij hierboven benoemden, het anticiperen op de gevolgen van corona én het voeren van een solide financieel beleid. In verband met de grote onzekerheden doen we nu wat nodig is. Daarbij zullen we onze inwoners zoveel mogelijk ontzien, maar zal dat voor bepaalde categorieën toch merkbaar zijn; niet alleen financieel, maar ook door versobering van voorzieningen.
Nieuwe integrale beleidsinhoudelijke afwegingen willen we pas maken bij de Kadernota 2022-2025.
Strategie: evenwicht vinden
Met de Kaderbrief in juli hebben wij een eerste strategie vastgesteld om dat evenwicht te bereiken. Door kritisch en realistisch te kijken naar de manier waarop wij onze ambities financieel dekken, willen wij ervoor zorgen dat we kunnen blijven doorgaan met het realiseren van de drie grote opgaven én dat tegelijkertijd ons financiële tekort niet verder oploopt. De financiële opgave gaan wij stapsgewijs aanpakken, zodat we kunnen blijven investeren, onze uitgaven op peil kunnen houden en de maatschappelijke impact van de financiële maatregelen niet onnodig groot zal zijn. Met stapsgewijs bedoelen wij een begroting die structureel sluitend is in de eerste drie jaren. In de periode 2020-2022 houden we rekening met extra incidentele kosten vanwege corona tussen de € 10 en € 15 miljoen.
Daarnaast zijn wij op dit moment zeer terughoudend met nieuwe activiteiten; de financiële situatie biedt op dit moment geen ruimte voor nieuwe beleidswensen wanneer daar geen concrete dekking voor is. Dat geldt ook voor de financiële dekking van een aantal belangrijke Raadsopgaven. Deze zijn nu t/m 2023 incidenteel in de begroting gedekt, wat betekent dat wij in ieder geval t/m 2023 kunnen doorgaan met het werken aan deze Raadsopgaven. Het gaat hierbij om: energietransitie (€ 2,5 miljoen), Deltaplan Wonen (€ 1,7 miljoen), minimabeleid (€ 0,5 miljoen), boa’s (€ 0,5 miljoen), woonoverlast (€ 0,13 miljoen) en radicalisering (€ 0,07 miljoen). Deze onderwerpen verdienen structurele aandacht binnen onze gemeente, maar we kunnen deze nu niet structureel in de begroting opnemen, zonder dat daarvoor ingrijpende maatregelen nodig zijn die forse impact hebben op onze stad en onze inwoners. Daar kiezen wij in deze tijd niet voor. Wel spreken wij in deze begroting uit dat wij deze incidenteel gedekte opgaven bij de Kadernota 2022 met voorrang structureel financieel gaan dekken. Over de manier waarop we dit kunnen doen, hoe we met de verschillende programma’s in onze begroting willen omgaan en welke (aanvullende) financiële maatregelen daarvoor nodig zijn gaan wij tijdig, dus vóór de presentatie van de Kadernota 2022, met de gemeenteraad in gesprek.
(Financiële) maatregelen
Een eerste gesprek met de gemeenteraad over mogelijke financiële maatregelen voerden wij ook op 7 juli 2020. Want om ervoor te zorgen dat bovenstaande financiële ijkpunten in de begroting 2021 bereikt konden worden en er een begin gemaakt kan worden met het terugdringen van het (incidentele) tekort, zoals genoemd in de Kaderbrief 2021-2024, zijn ook nu in deze begroting ook maatregelen nodig. Tijdens het gesprek met de raad is gesproken over eventuele bijstellingen van beleid, inkomstenverhogende maatregelen en ombuigingen. Raadsfracties benoemden hun prioriteiten en er kwam een aantal concrete maatregelen aan bod. Daarbij werd door uw raad het belang van een solide financieel beleid onderstreept. De opbrengsten van het gesprek met uw raad hebben wij meegenomen in de afweging van verschillende mogelijke manieren om de begroting voor de eerste drie jaren structureel sluitend te maken. Bij het bepalen welke maatregelen passend zijn, hebben wij ons nu vooral laten leiden door de maatschappelijke impact ervan: wij willen de stad, zeker in deze onzekere tijd, niet confronteren met zwaardere financiële maatregelen dan mogelijk nodig is. Daarom hebben wij ons maximaal ingespannen om nu geen ombuigingsoperatie te doen. Wel stellen wij voor om een beperkt aantal specifieke maatregelen door te voeren die relatief weinig maatschappelijke impact in de stad zullen hebben, die de gevolgen van de verwachte economische recessie vanwege corona niet zullen versterken, maar die wél voldoende bijdragen aan het sluitend maken van de begroting. Om deze redenen hebben wij bijvoorbeeld besloten om nu geen extra OZB verhogende maatregelen voor de burger voor te stellen en staat de veelgenoemde maatregel rondom het budget van Citymarketing vanwege de beperkte financiële opbrengst ook niet in het voorstel. Daarnaast laten we de actiefpremie ongemoeid en willen we niet tornen aan de fractievergoedingen. Wel willen wij de retributies zoals afvalstoffenheffing 100% kostendekkend houden en stellen wij voor om de Toeristenbelasting in te voeren.
Zie het kader hieronder voor de voorgestelde maatregelen (een uitgebreide toelichting en uitwerking per maatregel vindt u in het betreffende begrotingsprogramma).
Tegelijkertijd zijn wij ons ervan bewust dat financiële maatregelen, in welke vorm ook, voelbaar zullen zijn in de stad. Wij kiezen nu zoveel mogelijk voor maatregelen die (financieel) technisch van aard zijn en die relatief snel door te voeren zijn. Tijdens de bezuinigingsoperatie in 2015 is al fors ingegrepen en is de begroting versoberd. Verdere ombuigingen en bezuinigingen zullen voelbaar zijn voor onze bewoners. In onderstaand voorstel staat daarom ook een aantal maatregelen dat om een meer zorgvuldige en daarom gefaseerde invoering vraagt, omdat deze wel merkbare doorwerking zullen hebben op de stad. Een voorbeeld van zo'n maatregel is het gefaseerd invoeren van toeristenbelasting. Bij deze maatregelen zal een uitvoerig proces met (direct) betrokkenen plaatsvinden. Ook de uitwerking van dat proces is opgenomen in de betreffende begrotingsprogramma’s.

Met het doorvoeren van deze maatregelen kunnen we een begroting realiseren die, conform de opdracht van uw Raad, de eerste drie jaren structureel sluitend is. Uw Raad heeft ons echter ook opgedragen om een weerstandsratio van 1,0 te behalen in de jaren 2021 en 2022. Daar zijn wij niet volledig in geslaagd. Na het vaststellen van de Kaderbrief in uw Raad zijn wij nog geconfronteerd met autonome tegenvallers. Ook is ons gemeentebrede risicoprofiel gestegen. Daardoor blijft de weerstandsratio zowel in 2021 als in 2022 steken op 0,9. Ons College vindt het op dit moment, gezien de grote onzekerheden die op ons afkomen, niet verantwoord om verdere maatregelen te nemen om de weerstandsratio op 1,0 te krijgen. Daar hebben wij, gezien de onzekerheden waar we ons economisch gezien in bevinden, bewust niet voor gekozen.

Uitvoering Motie volledig geïnformeerd duidelijke besluiten nemen
Uw Raad heeft op 14 juli 2020 de motie 'De Raad wil, volledig geïnformeerd, duidelijke besluiten kunnen nemen' (nummer 2020-074M). Daarin noemt uw Raad de overweging dat uw Raad de kans moet krijgen om zelfstandig een afweging te maken of het geld bij de jaarrekening alsnog overgeheveld dan wel bestemd zou moeten worden in een reserve. Ons College heeft toegezegd u hierover volledig te willen informeren. Van de volgende onderwerpen heeft ons College afgewogen en besloten deze niet aan uw Raad voor te stellen om ze over te hevelen of in een bestemmingsreserve te storten.

De overweging die wij daarbij hadden betrof met name de financiële positie. Indien al deze posten overgeheveld of bestemd zouden moeten worden, kwamen we incidenteel ruim € 16 miljoen tekort. Dit zou dan ten laste zijn gekomen van onze saldireserve, met een verdere daling van de weerstandsratio tot gevolg. Daarom hebben wij besloten alleen die posten aan u voor te leggen, waar harde contractuele afspraken, verplichtingen of niet-herzienbare besluiten onder liggen. Over dat voorstel heeft u inmiddels op 14 juli 2020 een besluit genomen.

Tot slot
Het afgelopen jaar heeft voor een groot deel in het teken gestaan van de coronacrisis, quarantainemaatregelen en voorbereidingen op de 1,5 meter samenleving, ook in Amersfoort. We hopen dat het met Prinsjesdag in het vooruitzicht gestelde herstel in 2021 ook echt zal gebeuren.   De meerjarenbegroting die nu voor u ligt hebben wij vanuit dat oogpunt opgesteld: optimistisch kijkend naar de toekomst, maar met verantwoordelijkheid en realisme gezien de opgaven waarvoor wij staan. Wij kijken ernaar uit om samen met de stad onze beleidsvoornemens op de groeiende, duurzame en inclusieve stad verder in de praktijk uit te mogen voeren. Vanwege de financiële situatie waarin wij ons bevinden is dat in sommige gevallen misschien anders of minder dan eerder gedacht. Zoals wij ook in de Jaarrekening 2019 benoemden, vraagt dat van het gehele  gemeentebestuur om aan de stad te blijven uitleggen wat er in de komende periode wel en niet mogelijk is.